W ramach swojej działalności PINB prowadzi postępowania administracyjne w sprawach samowoli budowlanych, orzeka o wyłączeniu z użytkowania ze względu na stan techniczny obiektów budowlanych lub ich części, udziela pozwoleń na użytkowanie, wnioskuje o rozpoczęcie postępowań w sprawie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie.

 

Dla osiągnięcia celów działalności PINB jest uprawniony do nakładania mandatów karnych, nakładania grzywien administracyjnych oraz  prowadzenia postępowań egzekucyjnych. Działania PINB podejmowane są w ramach planowych kontroli budów, utrzymania obiektów budowlanych oraz na skutek zgłoszeń osób trzecich.

 

Do właściwości organów nadzoru budowlanego w szczególności należy:

 

Art. 37 ust. 3 - wydawanie decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych, o której mowa w art. 51 ust. 4  

 

Art. 40 ust. 2 – przeniesienie decyzji o pozwolenie na wznowienie robót na rzecz innego podmiotu
 

Art. 41 ust. 4 – przyjmowanie od inwestora zawiadomień o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót budowlanych

 

Art. 48 – art. 49i – postępowania dotyczące prowadzenia i rozpoczęcia robót budowlanych z naruszeniem przepisów ustawy - wydanie nakazu rozbiórki obiektu wybudowanego bez pozwolenia na budowę lub zgłoszenia, procedura legalizacyjna obiektu
 

Art. 50 – wstrzymanie wykonywania robót budowlanych 

 

Art. 51 – nakaz wykonania przez inwestora określonych czynności związanych z niewłaściwym wykonaniem robót budowlanych (postępowanie naprawcze)
 

Art. 54 – przyjmowanie od inwestora zawiadomień o zakończeniu budowy (ewentualny sprzeciw w drodze decyzji)
 

Art. 55, art.59 – wydawanie na wniosek inwestora decyzji pozwolenia na użytkowanie
 

Art. 59a, 59c, 59d – przeprowadzenie obowiązkowych kontroli budowy na wezwanie inwestora przed wydaniem decyzji w sprawie pozwolenia na użytkowanie
 

Art. 59f - 59g – wymierzanie kar w przypadku nieprawidłowości stwierdzonych w trakcie obowiązkowej kontroli
 

Art. 59i - pouczenie, wymierzenie kar z tytułu nielegalnego użytkowania budowlanego w przypadku stwierdzenia przystąpienia do użytkowania obiektu budowlanego z naruszeniem przepisów art. 54, art.55

 

Art. 62 ust. 3 nakaz przeprowadzenia kontroli obiektu budowlanego lub jego części
 

Art. 65 – kontrola utrzymania obiektów budowlanych, kontrola dokumentów u właścicieli lub zarządców obiektu budowlanego
 

Art. 66 – nakaz usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości w obiekcie budowlanym
 

Art. 67 ust. 1 – nakaz rozbiórki obiektu nie użytkowanego lub niewykończonego nie nadającego się do odbudowy, remontu lub wykończenia
 

Art. 68 – nakaz opróżnienia budynku przeznaczonego na pobyt ludzi bezpośrednio grożącego zawaleniem
 

Art. 69 – nakaz usunięcia istniejącego zagrożenia w obiekcie budowlanym
 

Art. 70 ust. 2 – przyjęcie zawiadomienia o stanie zagrożenia w kontrolowanym obiekcie budowlanym(dot. art. 70 ust. 1)
 

Art. 71a – prowadzenie postępowania administracyjnego (nałożenie obowiązków i opłat legalizacyjnych ) w razie samowolnej zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego (bez wymaganego zgłoszenia)
 

Art. 74 - wyjaśnienie przyczyn katastrof budowlanych
 

Art. 75 ust. 1 pkt 3 lit. a – przyjęcie zawiadomienia o katastrofie budowlanej
 

Art. 76 i art. 78 – prowadzenie postępowań w sprawie katastrof budowlanych
 

Art. 97 ust. 1 – prowadzenie postępowań wyjaśniających i składanie wniosków o ukaranie z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie Organem wyższego stopnia w stosunku do powiatowego inspektora nadzoru budowlanego jest wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego.